Szwajcarski Federalny Stucer Modell 1851

[Derek]

Słów kilka przybliżające historię powstania i budowy innowacyjnego sztucera wojskowego rodem ze Szwajcarii.

Musimy się cofnąć w czasie do 1816 r. gdy Bundesrat w Zurychu powołał komitet, którego celem było opracowanie ogólnych przepisów wojskowych. Trzeba tu przypomnieć, że okupacja francuska trwająca 5 lat (1798-1813) zostawiła trwały ślad na mentalności Szwajcarów, którzy nie cierpieli nigdy obcego zwierzchnictwa zwłaszcza ze strony swych sąsiadów. W każdym razie zalecenia tej komisji opublikowane w 1817 r. brzmiały:
„Uzbrojenie strzelców wyborowych składa się z ciężkiego gwintowanego karabinu i bagnetu w typie kordelasa myśliwskiego , którego można zamocować (do karabinu) w miarę możliwości.”
Bagnet ten miał rękojeść mosiężną, głownia prosta, kłujna - mocowany na podłużnej szynie na końcu lufy po prawej jej stronie.

Mimo powołania również Komisji Wojskowej i armii federalnej faktyczną władzę nad uzbrojeniem i wyposażeniem sprawowały kantony bo armia federalna to były właściwie kontyngenty oddziałów wojskowych z poszczególnych kantonów.
Do lat 50 XIX w. praktycznie nie było określonych przepisów odnośnie stosowania danego rodzaju karabinów dla strzelców i każdy kanton miał tu dowolność wyboru byle dany rodzaj karabinu spełniał poniższe zalecenia:

Całkowita długość:  1260 mm
Długość lufy: 900 mm
Waga: 5 do 6 kg
Kaliber: Kaliber do 23 pocisków do funta, z marginesem mniej więcej dwóch pocisków (między 15 a 17 mm)
Bruzdy: Bruzdy z obrotem od ¾ do 1 obrotu na długości lufy.”

Kolejne reformy federacyjne z lat 30 XIX w. wzmocniły władze centralne Szwajcarii co doprowadziło do wzrostu znaczenia armii federalnej, która w 1848 r. skutecznie chroniła już granice Szwajcarii przed niepokojami w sąsiednich państwach (Wiosna Ludów). W marcu tego roku wybuchło powstanie w Lombardii i prowincji Venetto skierowane przeciwko Austrii a rok później doszło do niepokojów zbrojnych na północy od Szwajcarii czyli w krajach niemieckich.
Przewaga wojsk federacyjnych pokazała, że w tym niespokojnym czasie dla Europy tylko armia jednolicie uzbrojona i dobrze wyszkolona spełnia wymogi ochrony terytorium Szwajcarii. Dlatego powstała federalna ustawa o organizacji wojskowej Konfederacji z 8 maja 1850 r., Uzupełniona ustawą z 2 grudnia 1850 r. O uzbrojeniu i wyposażeniu snajperów.
Tak powstawały podwaliny prawne i organizacyjne pod stworzenie nowoczesnego sztucera dla strzelców wyborowych, których oddziały stanowiły trzon armii szwajcarskiej.

W końcu 13 maja 1851 r. Rada Federalna wydała zarządzenie dotyczące uzbrojenia i wyposażenia strzelców wyborowych na mocy pełnomocnictwa, które otrzymała od Zgromadzenia Federalnego w dniu 21 grudnia 1850 roku. W liście z 20 maja departament wojskowy ogłosił rządom odpowiednich kantonów, że „administrator federalnych materiałów wojennych prześle im teraz model stutzera zgodnie z nowym porządkiem federalnym”
Po raz pierwszy w swej historii Szwajcaria dostarczyła swojej armii jednolitą broń do wszystkich kantonów Sztucer Federalny Modell 1851.

Nie był to jednak proces prosty i wykonano wiele prób karabinów które miały spełnić wyśrubowane założenia dla sztucerów armii szwajcarskiej. Trzeba pamiętać, że w tym czasie zapanował w Europie szalona moda na karabiny a tige tak we Francji, Belgi, Prusach czy krajach niemieckich. Praktycznie wszyscy dla strzelców wyborowych (jaegrów, tyralierów) przyjmowali do sztucerów kalibry między 15 a 17 mm z dość szybkim gwintem 3/4 na 1 obrót w systemie Thouvenin'a.
Szwajcarzy wybrali odmienną drogę jak na owe czasy bardzo innowacyjną i wyprzedzili inne armie w zastosowaniu broni małokalibrowej o dobre 20 lat.
Przejdźmy zatem do przedstawienia chronologicznego podstawowych modeli sztucerów szwajcarskich, które doprowadziły do powstania sławnego Feldstutzera.

Karabin wyborowy strzelców z Brna.
Ten sztucer o charakterystycznym profilu kolby, przejętym przez swego następce miał następujące cechy:

• kaliber od 15 do 16,5 mm, zamek kapiszonowy ze spustem z przyśpiesznikiem,
  
• długość całkowita wynosiła 1268 mm,
  
• waga od 5,250 kg do 6,0 kg,
  
• lufa miała długość 900 mm, wewnątrz miała 16 bruzd prawoskrętnych, skręt ten wynosił na 1 obrót 1200 mm (1:47”)
  
• celownik kwadrantowy najwyższe położenie 36 mm a najniższe 6 mm,
  
• muszka lutowana a w karabinach systemu Wilda wstawiana na jaskółczy ogon,
  
• kolba jednoczęściowa orzechowa z baką,
  
• lufa brunirowana reszta żelaznych okuć oksydowana.
  

Eidgenössisches Modell 1842, Empfehlung [1]

Przy okazji warto zaprezentować prawie na żywo karabin z polskiej kolekcji kolegi Rusznika.
Pierwsza fotografia pokazuje sztucer szwajcarski M1842 systemu Wilda przed remontem reszta po remoncie.

Sztucer Wilda (przed remontem) [2]

 

 

I po renowacji [2]

W 1849 r. opracowano sztucer już Ordonnanz (przepisowy - regulaminowy) w wersji prowizorycznej, obecnie zapewne mówiliśmy o wersji prototypowej beta.

Zürcher Ordonnanz, provisorisches Modell [1]

Sztucer ten miał już kaliber 10,5 mm, długość całkowitą 1265 mm, ważył 5,265 kg. Długość lufy wynosiła 840 mm (sama lufa 805 mm a warkocz 35 mm). W lufie było 6 bruzd prawoskrętnych o obrocie 1 obrót na 1215 mm (1:48”). Celownik był kwadrantowy o kształcie nastaw trójkątnych, z ramieniem nastawianym od 200 Schritt (kroków) – 140 m do 1200 kroków – 840 m maksymalnie.
Muszka była nastawna mocowana na jaskółczy ogon. Kolba jednoczęściowa z drewna orzechowego z baką. Lufa i pozostałe części stalowe były brunirowane.
Na podstawie tego sztucera zbudowano docelowy sztucer Modell 1851.


    Eidgenössisches Modell 1851[1]

Sztucer Federalny Regulaminowy Modell 1851 dla strzelców wyborowych armii szwajcarskiej.

• kaliber 10,5 mm (minimalny 10,2 mm, maksymalny 11,1 mm),
  
• zamek kapiszonowy z przyśpiesznikiem
  
• prędkość wylotowa pocisku V0 440m/s,
  
• długość broni – 1260 mm,
  
• ciężar całkowity – 4,5 kg,
  
• długość lufy 813 mm bez warkocza,
  
• 8 bruzd prawoskrętnych o obrocie 1 obrót na 900 mm (1:35,4”),
  
• celownik kwadrantowy, szczerbina, nastawy od min 200 Schritt do 1000 Schritt (700 m),
  
• muszka nastawna mocowana na jaskółczy ogon, nitowana z przodu,
  
• kolba jednoczęściowa z drewna orzechowego z baką,
  
• lufa brunirowana, pozostałe części stalowe oksydowane na czarno.
  

Z pierwotnym Modelem 1851 jest związana taka ciekawostka dotycząca kominka. Kominek ten miał wymiary następujące:

• długość całkowita – 19,5 mm
  
• długość konusa – 7,5 mm
  
• średnica górna – 4,8 mm
  
• średnica dolna – 6,9 mm
  
• kwadrat wysokość – 3,06 mm
  
• kwadrat szerokość – 7,5 mm
  
• talerz wysokość – 1,5 mm
  
• talerz średnica – 10,8 mm
  
• gwint liczba zwojów 6 1/2, wysokość – 7,5 mm
  
• gwint średnica – 7,8 mm (pasuje gwint calowy 5/16)
  
• kanał;
  
• średnica stożka wlotowego, powyżej – 1,5 mm
  
• średnica stożka wlotowego, poniżej – 1,2 mm
  
• średnica stożka wylotowego, wyżej – 1,8 mm
  
• średnica stożka wylotowego, niżej – 1,5 mm
  
• średnica wkładki miedzianej – 4,5 mm (mocowana na gwint)
  
• długość wkładki miedzianej – 4,5 mm
  

[size=medium]Warto zwrócić uwagę na dwie informację tj. średnica górna konusa – 4,8 mm i użycie wkładki miedzianej do stabilizacji wypalania kanału wewnętrznego. Zatem kominek pierwotnie był dostosowany do małych kapiszonów tzw. pistoletowych. Mam taki oryginalny kominek oto on:


    Zdjęcie: Autor
Oprócz zamówień federalnych każdy kanton mógł zamawiać sztucery M1851 według określonego centralnie wzoru u znanych dostawców broni. Poniżej przedstawiam mój egzemplarz wyprodukowany w  Liège prawdopodobnie przez Al. Bernard'a Brevete'a dla wojsk (milicji) kantonu Waadt.


 Zdjęcie: Autor

Faktycznym sztucerem oficjalnie nazywanym Feldstutzer był Modell 1864.
Zasadniczo różnił się od swego poprzednika precyzyjniejszym określeniem kalibru lufy średnio 10,5 mm ale zakres już węższy bo od 10,35 mm do 10,65 mm. Długość broni była taka sama ale jej ciężar zwiększył się do 4,75 kg przy tej samej długości lufy 813 mm bez warkocza. Lufa posiadała już tak jak większość broni wojskowej 4 bruzdy o prawym skręcie o 1 obrocie na 810 mm czyli już szybszym (1:32”). Przyrządy celownicze były takie same ale przewidziano już na warkoczu mocowania lufy fabryczne otwory (kwadratowy i okrągły – gwintowany) do zamocowania dioptera.


 Feldstutzer, Eidgenössisches Modell 1864, Neuenburg [4]

[align=left]
Lufa jak i pozostałe części stalowe były brunirowane. Kolba była tożsama z M51. Kominek został zmieniony na szerszy do stosowania kapiszonów czteroskrzydełkowych.

Oprócz sztucera strzelec wyborowy armii szwajcarskiej był wyposażony w:
- Kulolejkę na kule.
- Łyżki do nalewania ołowiu.
- Śrubokrętu z kluczem do kominków.
- Grajcar do kul.
- Grajcar do łatek.
- Jag.
- Zatyczkę korony lufy.
- Przeciągacz z łańcuszkiem.
- dwa kominki.
- Wymienną muszkę.
- Wycinaka, szmatki i smaru do wykonania łatek.


Nabój:
Nabój zawierał ładunek prochu 4 g. Pocisk, owinięty był w natłuszczoną łatkę (do M51) i był noszony oddzielnie: był to pocisk kompresyjny o wadze 17 g. Od 1864 r. stosowano pocisk ekspansywny Buholzera o wadze ok. 19 g.
Przydział bitwy wynosił 60 nabojów, 60 pocisków i 78 spłonek.
Prędkość wylotowa pocisku wynosiła 440 m /s.
Jaegrzy po podstawowym przeszkoleniu potrafili, jak to opisał historyk wojskowości Wilhelm von Ploennis w 1862 roku, „trafić w dłoń na 80 do 100 kroków, w głowę na 150, w klatkę piersiową na 200 (kroków)”.
Czyli mniej więcej tak jak współcześnie trafiamy z naszych sztucerów na 50 m mieścimy się w średnicy 10 cm, na 100 m (jak dobrze idzie) dajemy radę zmieścić się w średnicy koła (nr 6) 30 cm, na 140-150 lub 200 m jeszcze nie strzelałem.

Na koniec taka ciekawostka skąd się bierze tyle epokowych karabinów podobnych do Feldstutzera a w rzeczywistości nie wiele mający z nim wspólnego.
W krajach niemieckich powstał związek strzelecki Schützenbund, który sporządził swoją specyfikację dla „karabinu niemieckiego” w 1862 roku, czyli przed Feldstutzerem z 1864 roku.
Karabiny szwajcarskie Feldstutzer i niemieckie mają różnie ukształtowane kolby, dzięki czemu można je wyraźnie rozróżnić - inny kształt stopki. Pomiary były podane w statucie, aby każdy rusznikarz mógł zbudować „karabin niemiecki”.
Statut Niemieckiej Federacji Strzeleckiej określał zewnętrzny kształt „niemieckiego karabinu”, ale pozostawiał swobodę projektowania wnętrza lufy. Jedynym wymaganiem było to, że kaliber miał mieć zakres od 10 do 11 mm.
Dlatego na niektórych forach padają od zdziwionych nabywców hasła typu „a mój feldek ma kaliber .38 cali” a to nie feldek tylko „karabin niemiecki” też epokowy i jeżeli jest w dobrym stanie to także bardzo celny.

Polecam również zapoznanie się z arcyciekawymi artykułami o Feldstutzerze dr Balzsa Nemetha i jego filmem na youtoube:



https://capandball.com/the-model-1851-feldstutzer-and-its-impact-on-rifle-development-part-1/
https://capandball.com/the-swiss-feldstutzer-part-2-recreating-the-model-1851-cartridge/
https://capandball.com/the-swiss-feldstutzer-part-3-range-tests-of-the-model-1851-and-buholzer-cartridges/



Źródła:
[1] Hugo Schneider, Michael am Rhyn - „Bewaffnung und Ausrustung der Schweizer Armee seit 1817”
[2] Kolekcja broni Rusznika
[3] http://www.vsv-schuetzen.ch/default.aspx?navid=44
[4] https://docplayer.org/47034197-Schweizer...affen.html